نخستین بار زمین شناسان، با توجه به پیچیدگى‌هاى ساختارى و شرایط متفاوت رسوبى، ایران را به چند حوضة رسوبى – ساختارى جداگانه تقسیم کردند. این تقسیم‌بندى که بنیادى‌ترین تعبیر و تفسیر بود، مبنایى براى کار پژوهشگران بعدى شد. بعدها، با آگاهى‌هاى بیشتر، حقایق روشن‌ترى از ویژگى‌هاى رسوبى – زمین‌ساختى ایران به دست آمد که ارائة تقسیم‌بندى‌هاى جامع‌تر منطقه‌اى را ممکن ساخت.
عوامل تقسیم بندی ایران به پهنه های مختلف
عواملى که در پهنه‌بندى ایران، به حوضه‌هاى رسوبى – زمین‌ساختى جدا نقش داشته‌اند، بسیار گوناگون اند که از میان آنها، موقعیت ویژه ایران در محل برخورد دو ابرقاره اوراسیا و گندوانا، چیرگى زمینساخت قطعهاى، بلوکى، جدایش و برخورد ورق‌هاى قاره‌اى، تحولات زمین‌ساختى وابسته و سرانجام تداوم عوامل کارآ، نقش بیشترى دارند. با این حال، در یک نگاه دقیق‌تر، عوامل زیر را مى‌توان در تقسیم ایران، به حوضه‌هاى رسوبى – ساختارى جدا، مؤثر دانست.
- نوع پوسته ( قاره‌اى – اقیانوسى)
- شرایط حاکم بر حوضه‌هاى رسوبى گذشته
- تفاوت رخساره‌هاى سنگى – زیستى ترادف‌هاى « همزمان » در نواحى گوناگون
- تحولات زمین‌ساختى و پیامدهاى آنها، مانند شدت و سازوکار چین‌خوردگى‌ها، فعالیت‌هاى ماگمایى (درونى- بیرونى)، فرآیندهاى دگرگونى و 000
- الگوى ساختارى
با توجه به عوامل یاد شده و همچنین تلفیق و جمع بندى دیدگاه‌هاى گوناگون و به ویــژه شـواهد دو زمیندرز (Geo – Suture) عمـده تتیس کهن (Paleo – Tethys) و تتیس جوان(Neo – Tethys) ، ایران را مى‌توان به پهنه‌هاى اصلى رسوبى – ساختارى زیر تقسیم کرد.
به این بخشها، باید دو پهنه زابل و مکران را افزود که « زابل » بخشى از واحد زمین‌ساختى داریرود افغانستان و « مکران » یک منشور برافزایشى(Accretionary Prism) است که بر فرادیواره یک زون فرو رانش کم شیب قرار دارد.
|
|
ابرقاره
|
موقعیت
|
پهنه اصلى
|
زیر پهنه
|
|
اوراسیا
|
حاشیه جنوبى اوراسیا( ورق توران)
|
ایران شمالى
(ورق توران)
|
- حوضه کششى خزر جنوبى
- پهنه فشارشى کپه‌داغ
|
|
زمیندرز تتیس کهن
|
|
گنـــدوانــــا
|
حاشیه شمالى گندوانا(ورق ایران)
|
ایران میانى(ورق ایران)
|
- سنندج - سیرجان
- البرز - آذربایجان
- زون تبریز - ساوه
- زون سبزوار
- خردقاره ایران مرکزى شامل:
بلوک یزد
بلوک پشت‌بادام
بلوک طبس
بلوک لوت
-کوه‌هاى شرق ایران
|
|
زمیندرز تتیس جوان
|
|
گندوانا
|
حاشیه جنوبى گندوانا(ورق زاگرس)
|
ایران جنوبى
(ورق زاگرس) |
- زاگرس رورانده
- زاگرس چین‌خورده
- فروافتادگى دزفول
- دشت آبادان
|
جدا از تقسیمات اصلى بالا که بیشتر بر پایه ویژگى‌هاى رسوبى – ساختارى است، از نگاه لرزه‌زمین‌ساخت نیز مى‌توان ایران را به چند واحد زیر تقسیم کرد .
1- نوار چین‌خورده فعال زاگرس
2- ایران مرکزى شامل مثلث میانى، آذربایجان، لوت، کوه‌هاى شرق ایران و البرز
3- مکران
4- کپه‌داغ
موضوعات مرتبط با عنوان: